Lokaal netwerk: de toekomst van ons energiesysteem. Willen we voorkomen dat ons stroomnet in de toekomst crasht? Bied dan de ruimte aan lokale initiatieven, stelt Albert Koers, emeritus hoogleraar Universiteit Utrecht.
Het lijkt zo vanzelfsprekend: druk op een schakelaar en het licht gaat aan. Maar zo vanzelfsprekend is dat niet meer als we steeds meer elektriciteit opwekken met zon en wind en tegelijkertijd steeds meer elektrische auto’s en warmtepompen aanschaffen. Daardoor wordt het lastiger productie en consumptie van elektriciteit op elkaar af te stemmen en als dat niet lukt, is het ineens niet meer zeker dat het licht aan gaat. Of dat we ons huis kunnen verwarmen, kunnen koken of kunnen autorijden.
Nederland heeft een uitermate robuust elektriciteitssysteem. Zeker, er is netcongestie, maar vraag en aanbod zijn nog steeds in evenwicht en netwerkbedrijven werken hard aan de versterking van het net. Waarom dan toch alarmbellen? Omdat we bezig zijn een oud systeem te repareren, terwijl we moeten gaan bouwen aan een nieuw systeem.
Wat is er aan de hand?
Het huidige systeem is centralistisch, marktgebaseerd en aanbodgestuurd. Elektriciteit wordt opgewekt in grote centrales en via een landelijk netwerk afgeleverd bij burgers en bedrijven. Alleen: steeds meer burgers en bedrijven produceren en delen zelf elektriciteit. Het systeem wordt meer decentraal. Prijs en condities van elektriciteit komen nu tot stand in een (gereguleerde) marktsituatie, maar burgers en bedrijven willen, als actieve afnemers, meer ruimte om onderling energie te delen buiten de markt om.
Het oude systeem loopt vast
De markt verliest zijn monopolie. En ten slotte: vraag en aanbod worden nu vooral op elkaar afgestemd door sturing van het aanbod. Met steeds meer zon en wind volstaat dat niet meer en moet ook de vraag worden gestuurd. Vraag- naast aanbodsturing.
Het oude elektriciteitssysteem, centralistisch, marktgebaseerd en aanbodgestuurd, loopt vast, maar het nieuwe systeem moet nog geboren worden. Proberen het oude systeem te repareren met oude ideeën heeft geen zin: de wereld is echt anders. We moeten op zoek naar nieuwe ideeën en nieuwe systemen.
Hoe? Het antwoord op die vraag begint bij een nieuwe Energiewet die ruimte geeft om te bouwen aan dat nieuwe systeem. Meer decentraal, minder markt en meer vraagsturing. Dat is ook wat de EU wil en daarom verplicht zij de lidstaten een ‘faciliterende omgeving’ te scheppen voor energiedelen en energiegemeenschappen.
De ontwerp Energiewet die de Tweede Kamer nu behandelt zwijgt echter over energie delen en marginaliseert energiegemeenschappen. Terwijl dit nu juist de drijvende krachten kunnen zijn bij het (gaan) bouwen van het elektriciteitssysteem van de toekomst.
Burgers en bedrijven stimuleren
In de ontwerpwet staan goede dingen, maar wat ontbreekt is die door de EU geëiste ‘faciliterende omgeving’ voor lokale initiatieven van burgers en bedrijven. Het ontwerp ziet burgers en bedrijven nog steeds als consumenten die bediend moeten worden door een centralistisch, marktgebaseerd en aanbodgestuurd systeem. Die knop moet om: de nieuwe Energiewet moet burgers en bedrijven juist stimuleren om zelf aan de slag te gaan om zo te bouwen aan het elektriciteitssysteem van de toekomst. Uitgangspunt daarbij: doe lokaal wat lokaal kan.
Twee partijen zijn dan cruciaal, gemeenten en netbeheerders. Juist gemeenten kunnen local4local stimuleren – zelfs financieel als ze het opwekken en/of delen van energie aanmerken als ‘dienst van algemeen economisch belang’. En wat de netbeheerders betreft: ga vooral door met het versterken van het landelijke netwerk, maar ga ook aan de slag met het inrichten en exploiteren van lokale netwerken waarmee actieve afnemers en energiegemeenschappen energie kunnen delen. Ook dat reduceert de risico’s van netcongestie.
Daarom deze oproep aan de nieuwe regering en het parlement: maak ruimte voor nieuwe ideeën, nieuwe spelers en nieuwe initiatieven. En kom met een Energiewet voor de toekomst.
