De nieuwjaarsborrel van Energie Samen Rivierenland was dit jaar met ongeveer 150 aanwezige leden goed bezocht. Dat lag niet alleen aan het 10-jarige bestaan van de coöperatie, maar ook aan het onderwerp van de informatieve avond: ‘Hoe ontwikkelt de energiemarkt zich en hoe kunnen wij als lokale en regionale energiecoöperaties daar een rol in spelen?’ Het leverde een betrokken gesprek op waarin nieuwsgierigheid overheerste en kritische vragen en opbouwende ideeën elkaar afwisselden.
Eind maart organiseerde ook Coöperatie Deltawind op Goeree-Overflakkee een ledenraadpleging over haar toekomstplannen. De interesse voor deze avond was groter dan gebruikelijk. De 150 leden die aanwezig waren, vulden de stal van de oude boerderij uit 1647 tot de nok. De organisatoren moesten bijna 100 geïnteresseerden teleurstellen. Deze avond ging over een concrete vernieuwing: een lokaal energiecontract waar de coöperatie lokale stroom aanbiedt voor een lokale prijs.
Lokale stroom voor een lokale prijs
Deltawind liet op deze avond een concrete en ingrijpende transitie zien. In haar vroege jaren, de coöperatie bestaat al sinds 1989, leverde ze de stroom uit haar eerste windmolens aan het Gemeentelijk energiebedrijf, later korte tijd aan Van de Bron. De laatste jaren werkt de coöperatie met langlopende marktcontracten. Binnenkort gaat Deltawind samen met haar nieuwe partner om|nieuwe energie zelf lokale stroom leveren aan de bewoners van Goeree Overflakkee voor een lokale prijs.
Energie Samen Rivierenland wil komend najaar alle bewoners in Rivierenland een aanbod doen. Maar daarvoor gaat ze nog wat stappen zetten om het vertrouwen in de Local4Local-aanpak te versterken. Tijdens de bijeenkomst richtte het gesprek zich op hoe levering van lokale energie vorm moet krijgen en hoe toegewerkt kan worden naar hoge gelijktijdigheid. “De energiecoöperaties in Rivierenland hebben genoeg opwekcapaciteit om alle huishoudens van energie te voorzien,” zegt projectleider Lennart Bijnagte, “maar dan moet de piek in het gebruik wel samenvallen met die van de opwek.” Tijdens de bijeenkomst opperden de leden hiervoor veel ideeën, onder andere over opslag, aansturing, gedragsverandering en inzet van elektrische auto’s.
Lokale stroom voor een lokale prijs staat centraal als het gaat om de verbreding van de energiecoöperaties. Een energiegemeenschap omvat, volgens de huidige (juridische) opvattingen, namelijk ook actieve afnemers van duurzame lokale energie[1]. Bij lokale energie voor een lokale prijs hoort een lokaal energiecontract. Deltawind maakte op zijn ledenbijeenkomst bekend dat ze op 1 juli begint met een testperiode van een jaar. In deze eerste fase kunnen maximaal 500 huishoudens een jaarcontract afsluiten, waarna Deltawind onderzoekt hoe goed het werkt en waar verbeteringen wenselijk en mogelijk zijn. Bij goede resultaten kunnen medio 2025 alle eilandbewoners met een lokaal energiecontract stroom afnemen van het lokale windpark Battenoerd en zonnestroom met elkaar delen.
Andere pilots binnen Local4Local kiezen een andere route. Grunneger Power deed een uitgebreid onderzoek onder haar leden en start binnenkort met zo’n 50 huishoudens die eerst uitgebreid gemonitord worden. Daarbij kijken ze naar eigen opwek en verbruik van deze leden en in hoeverre ze al gelijktijdige energie afnemen. “De stroom die we zelf opwekken delen we eerst met leden,” zegt Karin Hoogterp van Grunneger Power, “en al doende leren we hoe het werkt.” Wij willen echt werken aan de kracht van zo’n energiegemeenschap. Mensen bewust maken van hun eigen gedrag en de impact daarvan op de energierekening.
Het voordeel van een lokaal energiecontract is de invloed van de energiegemeenschap op de uiteindelijke kostprijs. Die lokale prijs komt namelijk op een andere manier tot stand dan tot nu toe gebruikelijk. De rekening van de klanten is niet gebaseerd op de prijs op de wereldwijde energiemarkt, maar op de werkelijke kosten voor de opwekking met de lokale windturbine of het eigen zonnepark. Uiteraard komen daar nog kosten bij om de stroom daadwerkelijk bij de gebruiker te krijgen en om eventuele tekorten aan te vullen en overschotten te verkopen op de energiemarkt. In tegenstelling tot de klassieke marktpartijen hebben de coöperaties en de coöperatieve energieleveranciers in het project geen winstoogmerk.
Vertrouwen wekken
Tijdens de informatieavonden van Energie Samen Rivierenland en Deltawind groeide het enthousiasme voor de Local4Local-aanpak. Er kwamen wel heel praktische vragen, onder andere over de positie en betrouwbaarheid van om|nieuwe energie, voor velen nog een onbekende speler. Het feit dat zij al tien jaar bestaan, tienduizenden klanten hebben en de hoogste klanttevredenheid scoren was blijkbaar niet bekend. André Dippell, directeur van om|nieuwe energie startte daarom met een kwinkslag om dat wantrouwen weg te nemen: “Wij zijn de meest betrouwbare energieleverancier. Meer dan 80 lokale energiecoöperaties zijn lid en mede-eigenaar van ons bedrijf.” Aan de hand van het lokale contract maakte hij vervolgens duidelijk dat deze aanpak zekerheid biedt tegen de soms wild schommelende marktprijzen en dat, zeker als afnemers rekening houden met de momenten dat er veel of juist weinig stroom is, de prijs relatief laag én stabiel is.
Toch is de prijs niet de belangrijkste motivatie om een nieuwe koers te kiezen. Aan het eind van de avond op Goeree Overflakkee overheerste het gevoel dat het goed was dat de zelf opgewekte stroom zo veel mogelijk op het eiland gebruikt gaat worden. “Nu zijn het onze molens en met een lokaal energiecontract wordt het ook onze stroom. We nemen de regie in eigen hand.” De aanwezige leden waren ook enthousiast over de mogelijkheid om zonnestroom met elkaar te delen binnen de gemeenschap: zo wordt het een echte energiegemeenschap.
Sociale activering
Een vraag die na deze informatieavonden nog niet beantwoord kan worden is of ook ‘gewone’ huishoudens, die geen lid zijn, in de rij zullen staan voor een lokaal contract dat lokale stroom biedt tegen een lokale prijs. Voor hen is de vraag of de overstap naar iets fundamenteel nieuws ook een verbetering is, nog moeilijker te beantwoorden. Bovendien missen velen het gevoel van urgentie dat de leden wel hebben. Toch bleek uit onderzoek van Deltawind dat ook niet leden op het eiland aanslaan op ‘lokaal’.
Tot nu toe hebben de coöperaties vooral informatie over hun plannen gedeeld. Uit onderzoek naar sociale activering blijkt dat technische en financiële informatie onvoldoende is om mensen in actie te laten komen of veranderingen te accepteren[2]. Informatie is via invloedrijke individuen die in verschillende netwerken actief zijn, weliswaar snel te verspreiden naar heel veel mensen, maar zorgt niet vanzelfsprekend voor ander gedrag of de keuze voor vernieuwing. Voor aanpassing van houding en gedrag is echter meer nodig. Gedrag is gebaseerd op gewoontes en op aanpassing aan de sociale norm in de netwerken waar iemand deel van uitmaakt. Veel energiegebruikers ontlenen nog altijd zekerheden aan het huidige energiesysteem en de bestaande bedrijven, ook al zien ze dat het niet goed functioneert. Het energienet barst uit zijn voegen en klanten moeten de energiebedrijven betalen om hun stroom terug te mogen leveren. Toch blijven veel energiegebruikers hun oude energiebedrijf trouw.
Maar hoe haal je mensen uit hun bestaande gewoontes? Als het lukt om de sociale norm in de netwerken te beïnvloeden kan gedragsverandering plots snel gaan. Deze weg van sociale activering is de weg die Gunneger Power volgt. Karin Hoogterp: “Het enthousiasme zit bij leden die al investeerden in onze zonneparken. Zij zitten niet te wachten op een prijsvechter, maar willen de kant op van zelflevering en energiedelen.” Grunneger Power zorgt voor maximale transparantie en gaat samen met leden op zoek naar wat ze zelf kunnen doen, bijvoorbeeld een ander tijdstip kiezen waarop ze energie gebruiken. “We werken al langer met ‘lichte gemeenschappen’ in de wijken. Daar organiseren we energiebespaarcafé’s, waar mensen elkaar tips geven. Die kunnen straks ook over lokale contracten gaan.” Grunneger Power gaat bij een aantal leden ‘achter de voordeur’ monitoren hoe hun energiegebruik is. Met deze leden organiseert ze vervolgens een gesprek om dan een energiecontract voor stroom van de eigen zonnevelden aan te beiden. In deze relatief kleine groepen kan snel brede acceptatie ontstaan. Uit het eerdergenoemde onderzoek blijkt dat zodra ongeveer 25% van de leden van een netwerk ander gedrag gaat vertonen, de sociale norm kantelt.